Ukryte Terapie, skręcalność optyczna i inne zainteresowania Seniorów warte uwagi

Choć wykształcenie zdobyte na studiach farmaceutycznych obejmuje kilkanaście (!) dziedzin, to szybko podczas pierwszych dni praktyki zawodowej okazuje się że… pacjentów nasze przygotowanie z zakresu patofizjologii, farmakologii czy syntezy leków nie za bardzo interesuje. Tak samo nie interesuje go mechanizm działania leku czy budowa chemiczna. Pacjenci, zwłaszcza ci starsi, mają inne zainteresowania i ostatnio coraz częściej pytają: co zrobić, żebym nie musiał/a brać tych wszystkich leków? To właśnie wtedy pacjent zwraca się w kierunku medycyny „alternatywnej” i jeśli farmaceuta nie ma odpowiedniej wiedzy na jej temat, z automatu przestaje być autorytetem, choćby miał w jednym palcu kilka podręczników farmakologii.

Pacjent rozważający alternatywne metody leczenia hipercholesterolemii.

Niniejszy wpis ma przybliżyć farmaceutom zagadnienia, które są często bagatelizowane, a które w znacznym stopniu decydują o postrzeganiu farmaceuty przez starszych ludzi.

Wykłady dla Seniorów

9 lutego 2016 zorganizowaliśmy we współpracy z Rabczańską Radą Seniorów pierwszy wykład z cyklu „Farmaceuci Seniorom” dla słuchaczy Uniwersytetu Trzeciego Wieku oraz wszystkich zainteresowanych. W zajęciach uczestniczyło prawie 40 osób, a całość zwieńczyliśmy mini-ankietą dot. tematów przyszłych zajęć^[1]Plik .pdf – Ankieta „Farmaceuci Seniorom” Wykład 9.02.2016. Zarówno na podstawie wyników, jak i naszych doświadczeń z rozmowami z pacjentami jakie toczymy w ramach spotkań w pokoju konsultacyjnym apteki, wytypowaliśmy zagadnienia zdrowotne, które najbardziej pasjonują Seniorów, a które czasem… nijak się mają do przygotowania akademickiego. Poniżej zasygnalizujemy problem i przedstawimy tematy, które trzeba obowiązkowo zgłębić, aby umieć rozmawiać z oczytanym pacjentem:)

„Prosimy o wypełnienie ankiety, która pozwoli nam zorientować się, jakie tematy Państwa interesują. Wybrane będziemy rozwijać na przyszłych spotkaniach” n=23

Tematy, które zaproponowali sami słuchacze na końcu ankiety to: Kwasy omega 3, jak wybierać?, Nietolerancja glutenu., Szkodliwość leków- skutki uboczne., Leki homeopatyczne, zioła i leki – interakcje., (Dlaczego) Lekarze przepisują leki, które są reklamowane w tv bardzo drogie. (niestety nie oglądamy telewizji – ktoś wie, o które preparaty może chodzić?).

Opieka Farmaceutyczna

W ankiecie słabo wypadła Opieka Farmaceutyczna, choć przedstawiliśmy po kolei różne usługi, rozdaliśmy wszystkim formularze do Przeglądu Lekowego oraz wyjaśniliśmy jaką rolę powinien tak naprawdę pełnić farmaceuta w systemie służby zdrowia. Jak się okazuje, ani pacjentom, ani lekarzom, pojęcie opieki farmaceutycznej z niczym się nie kojarzy. Dlatego od początku naszej działalności przekaz, jaki kierujemy do Pacjentów, mówi o konsultacjach farmaceutycznych, jakie już niedługo każdy certyfikowany (oby) farmaceuta będzie prowadził w aptece otwartej lub w domu pacjenta. Co ciekawe z sali podniosły się entuzjastyczne głosy, że to o czym mówimy, znane było dawniej w małych niezależnych aptekach, kiedy to „aptekarz z burmistrzem i proboszczem grywali w brydża”. Seniorzy wspominali czasy wielkiego szacunku do zawodu aptekarza i roli jaką pełnił w społeczności mieszkańców. Miało to miejsce na długo przed nastaniem czasów Wielkich Wojen Cenowych, Centrów Tanich Leków i Apteko-drogerii…

Ukryte Terapie, a nauka

Ogromnym zainteresowaniem cieszy się książka Jerzego Zięby pt. „Ukryte Terapie. Czego Ci lekarz nie powie” i mieliśmy sporo pytań o tą pozycję. Autor dokonuje przeglądu przez mało znane publikacje naukowe, wysuwając (mniej lub bardziej naciągane) wnioski co do skuteczności rożnych alternatywnych metod leczenia. Omawia m.in niewykorzystany potencjał witaminy C (obecnie przeżywa swój renesans – o tym niżej), właściwości witaminy K₂ MK-7 oraz alternatywne metody leczenia nowotworów. Popularność tego typu pozycji jest sama w sobie pozytywnym zjawiskiem, skoro pacjenci dzięki nim coraz bardziej interesują się np. zdrowym odżywianiem, lecz problem zaczyna się, gdy zaczynają brać taką książkę jak Ukryte Terapie za podręcznik medycyny rodzinnej, przed czym przestrzega nawet sam autor w swoich wypowiedziach w Sieci.

Sukces Jerzego Zięby opiera się przede wszystkim na tym, że potrafi pięknie przemawiać oraz tłumaczyć medyczne zagadnienia bardzo przystępnym językiem, jednak to nie zmienia faktu, że część jego wywodów ma znamiona pseudonauki, bo uwzględnia tylko wyselekcjonowane źródła wiedzy, które akurat pasują do tezy, jaką chce udowodnić. Autor nie wspomina też, że światowym trendem w naukach biomedycznych jest EBM (Evidence-Based Medicine – Medycyna Oparta na Dowodach), który również stoi w opozycji do wielu nieskutecznych metod leczenia, poddając krytycznej ocenie dostępne publikacje i dowody naukowe. Jerzy Zięba ma jednak całkowitą rację, że badania często są przekłamane i sponsorowane przez firmy farmaceutyczne, tyle że to żadna nowość. Medycyna „konwencjonalna” także wyłapuje te przekłamania^[2]Film: Dr Peter Gøtzsche exposes big pharma as organized crime, youtu.be/dozpAshvtsA, a czasem zalecane nieskuteczne leczenie to nie efekt „spisku Big Pharma”, tylko niedouczenia samych lekarzy, którzy kryteriów EBM nie stosują w swojej praktyce.

Wracając do książki: autor dużo pisze o podtypie witaminy K, zwanym menachinonem-7^[3]Linus Pauling Institute: Vitamin K. lpi.oregonstate.edu/mic/vitamins/vitamin-K, której rola jest faktycznie przedmiotem wielu poważnych badań, a związek pomiędzy spożyciem bogatego w K2 nattō (japońska potrawa z fermentowanej soi), a zmniejszonym ryzykiem rozwoju osteoporozy i chorób układu krążenia jest analizowany od dawna przez japońskich badaczy. O roli witaminy D wiadomo coraz więcej, jednak większość badań ocenia nie realny wpływ jej suplementacji, lecz korelacje pomiędzy stężeniem metabolitów wit. D, a występowaniem schorzeń, na podstawie których nie można jeszcze wysnuwać wniosków na temat związków przyczynowo-skutkowych^[4]Wikipedia: Correlation does not imply causation. en.wikipedia.org/wiki/Correlation_does_not_imply_causation.

Lewoskrętna witamina C

Zapytania o tzw. „lewoskrętną witaminę C” zna już chyba każdy farmaceuta. Chodzi oczywiście o kwas L-askorbinowy, który obecny jest w każdym produkcie leczniczym w polskiej aptece, o czym trzeba poinformować pacjenta, żeby nie przeszukiwał całego internetu w poszukiwaniu szemranych produktów. Należy wyjaśnić, że witamina C jest tylko jedna i jest nią kwas L-askorbinowy, a forma „D” nie jest nawet witaminą tylko przeciwutleniaczem i jej na pewno nie znajdziemy w żadnym preparacie doustnym, wbrew temu, co mówią znachorzy na forach internetowych. Nie ma też różnicy w budowie chemicznej (i tym samym skręcalności optycznej) formy kwasowej witaminy C syntetycznej i naturalnie występującej w owocach i warzywach, także jeśli jej dostarczanie nie może być zapewnione w żywnością (a od tego zawsze należy zaczynać), można śmiało sięgać po preparat syntetyczny.

Mit „lewoskrętnej witaminy C” ma swój początek w USA, gdzie producenci parafarmaceutyków, świadomie lub nie, przekręcili znaczenie prefiksu „L” w nazwie kwasu L-askorbowego, przypisując je do oznaczenia skręcalności optycznej, a nie konfiguracji względnej L/D, do której się odnosi. Skręcalność optyczna płaszczyzny światła spolaryzowanego nie wiąże się bezpośrednio z oznaczeniem L/D, tylko jest wartością wyznaczaną doświadczalnie: (+) lub „d” oznacza prawoskrętność (ang. dextrorotation), a (-) lub „l” lewoskrętność (ang. levorotation). Może właśnie nie odróżniając wielkości liter (L i l), kwas L-askorbinowy nazwano lewoskrętnym, mimo że tak naprawdę jest prawoskrętny^[5]PubChem Open Chemistry Database: Ascorbic acid. http://pubchem.ncbi.nlm.nih.gov/compound/ascorbic_acid#section=Spectral-Properties, czego jak się okazuje nie sposób wyjaśnić w prosty sposób pacjentom i po kilku próbach, zarówno na samym wykładzie, jak i w aptece, zrezygnowaliśmy, tłumacząc po prostu, że: Tak, mamy kwas L-askorbinowy, zwany (mylnie) lewoskrętną witaminą C. Podobną taktykę przyjęła znana firma Solgar. Choć nie podają takiej informacji w materiałach, zapytany Dział Naukowy odpowiada, że wszystkie ich preparaty zawierają… (nieistniejącą) lewoskrętną witaminę C:)

Autor książki „Ukryte terapie” zaleca oczywiście TYLKO formę lewoskrętną… Zwłaszcza dożylnie w leczeniu raka, o co mamy czasem zapytania w aptece.

Suplementy diety

Temat suplementów diety i reklam w mediach powinien zawsze być przewinięty na wykładach tego typu. Seniorom należy wyjaśnić jaka jest różnica pomiędzy lekiem a suplementem/środkiem dietetycznym oraz że nic nie jest czarne albo białe i najlepiej po prostu poradzić się farmaceuty. Rozróżniamy:

a) Suplementy będące podróbkami leków – udające tańsze zamienniki produktów leczniczych z podobnym składem, a nie mają statusu leku,

b) Suplementy do faktycznego uzupełniania diety przy niedoborach składników pok. – przykładem jest tran (należy wyjaśnić pacjentom, że tran to olej z wątroby dorsza i nie ma czegoś takiego jak tran z rekina…),

c) Suplementy udające leki – opakowania zawierają frazy sugerujące lecznicze właściwości preparatu.

Tylko pkt. b) to preparaty warte uwagi i spośród z nich należy dobrać produkt odpowieniej jakości. Natomiast akcja UOKiK^[6]Suplementy diety – wspólna akcja 12 instytucji, uokik.gov.pl/aktualnosci.php?news_id=12027 wydaje się być nieco przesadzona, bo efektem jest czasem tzw. hejt na farmaceutów, zupełnie jakbyśmy to my byli winni temu zamieszaniu, a nie nachalna reklama w mediach. A są też na rynku dobre produkty i warto tłumaczyć, że tylko farmaceuta (NIE lekarz, którzy nawet nie widzi zalecanych przez siebie suplementów na oczy) jest w stanie ocenić ich jakość.

Szarlataneria

Test świecy do konchowania przeprowadzony w AuF.

Kolejnymi tematami interesującymi Seniorów są: „body detox”, kuracje oczyszczające jelita, plastry wyciągające toksyny i inne metody wyciągania pieniędzy od starszych ludzi.

Specjalnie dla słuchaczy tuż przed wykładem przeprowadziliśmy test świecy do konchowania uszu, zabiegu, który ma „oczyścić uszy z woszczyny, a organizm z toksyn”, czyli jednego z bardziej bzdurnych metod medycyny niekonwencjonalnej. W teorii palenie świecy włożonej do ucha wywoła „efekt kominowy”, rozpuści woszczynę i wyciągnie toksyny, które można zobaczyć po rozcięciu świecy. W praktyce zamiast zasysać, świeca wypuszcza wosk i popiół (co widać na zdjęciu obok) do przewodu słuchowego (co wyląduje w uchu, widać w zlewce na zdjęciu…), a po rozcięciu obserwujemy faktycznie brudny osad i rozpuszczony wosk, lecz niezależnie od tego, czy świeca była w uchu, czy też nie… Konchowanie uszu może wiec tylko zaszkodzić, choć sam zabieg jest całkiem przyjemny, prawie magiczny i nie dziwi nas jego popularność:)

Innym zabiegiem są kąpiele stóp wyciągające toksyny, a które w rzeczywistości uwalniają rdzę z elektrod, co powoduje mętnienie wody, oraz plastry na podeszwy stop, które ciemnieją przez noc nie od toksyn, lecz od samej wilgoci.

Schorzenia (zwykle) urojone

Medycyna alternatywna to obecnie ogromny biznes, oparty na wymyślaniu coraz to nowych chorób, które pacjent z łatwością rozpoznaje sam często na podstawie pojedynczego niespecyficznego objawu. Jedynym „leczeniem” jest zwykle drogi suplement diety na oczyszczenie organizmu. Każdy farmaceuta zetknie się prędzej czy później z takimi schorzeniami, jak:

• borelioza przewlekła,
• kandydoza uogólniona,
• bliżej nieokreślone infekcje pasożytnicze (w badaniu żywej kropli krwi),
• zakwaszenie organizmu,
• złogi w jelitach.

Należy dysponować odpowiednią wiedzą i ocenić, czy zaistniał faktyczny problem zdrowotny (schorzenia takie jak choroba pasożytnicza, borelioza czy kandydoza to końcu realne zagrożenia), z którym należy skierować pacjenta do specjalisty, czy może chorobę zdiagnozował Doktor Google i np. ból stawów nie oznacza od razu boreliozy (bo sąsiad miał, a też bolały go stawy).

Podsumowanie

Gorąco zachęcamy magistrów farmacji, aby potrafili wyjść z aptek ze swoją wiedzą i aktywnie promowali wizerunek aptekarza w społeczeństwie jako specjalisty, nie sprzedawcy. Nie uda się to jednak, jeśli nie rozpoznają prawdziwych potrzeb i zainteresowań swoich pacjentów. Dotyczy to szczególnie niekonwencjonalnych metod leczenia które, choć mogą wydawać się absurdalne, trzeba znać.

Zachęcamy do udostępniania – treść nie stanowi reklamy konkretnej apteki (jeśli ktoś miałby wątpliwości), lecz ma na celu promowanie otwartej postawy farmaceutów w Polsce:)